Geçtiğimiz yıllarda, Bitcoin yatırımlarının ülkemizde ilk ilgi görmeye başladığı dönemde bir makale yazmış ve Bitcoin, Ripple, Ethereum ve türevi “sanal para”, diğer adıyla “kripto para”ların hukuki niteliğinin belirsizliğine değinerek, ülkemizde bu yönde bir düzenlemeye ihtiyaç olduğunu vurgulamıştık. İşte, 16 Nisan 2021 tarihinde, Merkez Bankası (TCMB) tarafından bu ihtiyacı karşılamaya yönelik “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” (“Yönetmelik”) Resmi Gazetede yayınlandı.

Yönetmelik’te öncelikle sanal paraların “Kripto Varlık” olarak adlandırılarak “dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıklar” olarak nitelendiği görülmektedir. Bu tanımlamanın, kripto paralara ilişkin Avrupa Birliği Direktifinde (Markets in Crypto-assets and Amending Directive 2019/1937) yapılan “crypto-asset” tanımına uygun olduğunu söyleyebiliriz.

Sanal (Kripto) Para Alışverişi Yasaklandı mı?

Yönetmelik ilk yayınlandığında, biraz da isminden dolayı akla bu tür sorular geldi. Net bir şekilde ifade edelim ki Yönetmelik kripto para alım satım işlemlerini kesinlikle yasaklamıyor. Herhangi bir merkezi otoriteye veya para birimine bağlı olmaksızın, tamamen arz ve talebe göre değişkenlik gösteren ve yazılım ile sistem kullanıcıları arasında gerçekleşen dijital bir işlem olan sanal para arzının kısıtlanması da zaten fiilen mümkün değil.

Bu paraların alım satımıyla uğraşan platformlar ise Yönetmelik kapsamında değil. Yani “kripto para borsaları” olarak bilinen bu platformlar halen özel bir izne veya lisansa tabi bulunmamakta. Normal bir şirket olarak kurulmak suretiyle, internet sitesi, mobil uygulama vs. üzerinden kripto para alışverişlerine aracılık edilebiliyor.

Sanal Parayla Ödeme Yasaklandı mı?

Yönetmelik 3. maddesi ile açıkça “…Kripto varlıklar, ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılamaz. Kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamaz.” hükümleri getirilmiştir.

Bu yasağa dair TCMB bir açıklama da yayınlayarak; “Kripto varlıkların bir düzenleme ve denetim mekanizmasına tabi olmaması, merkezi bir muhatabın bulunmaması, piyasa değerlerinin aşırı oynaklık göstermesi, anonim yapıları dolayısıyla yasadışı faaliyetlerde kullanılabilmesi, cüzdanların çalınabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz kullanılabilmesi, işlemlerin geri dönülemez nitelikte olması” gibi nedenlerle risk barındırdığını vurgulamıştır. Merkez Bankası anılan sınırlamaları getirirken, bu tür paraların ödemelerde kullanılmasının, işlemin tarafları açısından telafisi mümkün olmayan mağduriyetler yaratma ihtimali bulunduğunu ve mevcut durumda kullanılan yöntem ve araçlara karşı güven zafiyeti meydana getirebileceğini değerlendirmiştir.

Banka İşlemleri Açısından Kısıtlamalar

Yönetmelik 4/1. madde uyarınca “Ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılacağı bir şekilde iş modelleri geliştiremez, bu tür iş modellerine ilişkin herhangi bir hizmet sunamaz.” Maddede bahsi geçen “Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları”, Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanunda tanımlanan bir kavram olup; Bankalar, elektronik para kuruluşları, ödeme kuruluşları ve PTT’yi kapsamaktadır. Bu Yönetmelik maddesi ile, anılan kurumların ödeme hizmetlerinde ve elektronik para ihracında kripto varlıkları doğrudan veya dolaylı olarak kullanması açık bir şekilde yasaklanmıştır. Yani, Banka kartı ve kredi kartı üzerinden kripto parayla ödeme yapmak, fatura, makbuz vs. ödemelerinde kripto para kullanmak ve belirtilen kuruluşların kendi sistemleri üzerinden kripto para alım-satımına aracılık etmesi bu hüküm ile engellenmiş görünmektedir.

Devamındaki fıkrada “Ödeme ve elektronik para kuruluşları, kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edemez” denilerek, ödeme ve elektronik para kuruluşlarının kripto para alım satım platformlarına fon aktarmaları yani para transfer etmelerinin önüne geçilmiştir. Ancak Bankalar ve PTT bu engellemeye tabi olmayıp, kripto para borsalarına para gönderme veya para çekmeye aracılık etmeye devam edilebileceklerdir.

Son olarak, Yönetmelik’in yürürlüğe giriş tarihinin 30 Nisan 2021 olduğunu belirtelim.

Hukuki Eleştiriler…

Hayatımıza birden giren ve karlılık oranıyla yatırımcıların ilgisini çeken sanal para uygulamalarının, tüm dünyanın gündeminde kalıcı olacağı artık aşikar. Geleceği şekillendirecek bu denli önemli bir yatırım ve ödeme aracının, kanuni bir temel olmadan 6 maddelik kısa bir Yönetmelik ile düzenlenmesi ve ödeme aracı olarak kullanımına sınırlama getirilmesi, kanımca günün ihtiyaçlarına ve hukuki gerekliliklere aykırı düşmüştür.

Öncelikle sanal paralarla ilgili kanuni bir düzenleme yapılarak genel düzenlemeler getirilmelidir; alt düzenlemeler yönetmeliklerle yapılabilir. Zamanın ruhuna ve dünyadaki gelişmelere paralel olarak bu tür paralar ile ne tür ödemelerin güvenli olacağı ve bunların menkul kıymet niteliği belirlenerek, Medeni Kanun, Borçlar Kanunu ve İcra İflas uygulamalarında ne şekilde ele alınacağının yasal dayanağı oluşturulmalıdır.

Avukat-Arabulucu Bahar Nalan Danış